Chào mọi người mới gần đây mình đọc lại về sinh lý thực vật sau đây mình chia sẽ lại bài mình đã đọc- trích từ sách sinh lý thực vật là chủ yếu, và kết hợp với góc nhìn của mình.
Mình sẽ xoay quanh chủ đề chống chịu của thực vật:
Hôm nay mình xin nói về vấn đề chống chịu hạn.
1 .Các loại hạn đối với thực vật
Hạn là hiện tượng xảy ra khi cây bị thiếu nước. Do thiếu nước, lượng nước hút vào cây không bù đắp được lượng nước bay hơi đi qua các bộ phận trên mặt đất, làm cho cây mất cân bằng nước và bị héo.
Có ba dạng hạn đối với cây.
- Hạn đất xảy ra khi lượng nước dự trữ cho cây hấp thu trong đất bị cạn kiệt nên cây không hút đủ nước và mất cân bằng nước. Hạn đất thường xảy ra với các vùng có lượng mưa trung bình rất thấp và kéo dài nhiều tháng trong năm như các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên... vào mùa khô.
- Hạn không khí xảy ra khi độ ẩm không khí quá thấp làm cho quá trình thoát hơi nước của cây quá mạnh và cũng có thể dẫn đến mất cân bằng nước trong cây. Hạn không khí thường xảy ra ở các vùng có gió khô và nóng như mùa có gió Tây Nam của các tỉnh miền Trung, mùa khô ở Tây Nguyên hoặc đôi lúc gió mùa Đông Bắc cũng có độ ẩm không khí thấp...
- Hạn sinh lí xảy ra do trạng thái sinh lí của cây không cho phép cây hút được nước mặc dù trong môi trường không thiếu nước. Rễ cây không lấy được nước trong khi quá trình bay hơi nước vẫn diễn ra nên cây mất cân bằng nước. Ví dụ như khi đất yếm khí, rễ cây thiếu oxi để hô hấp nên không có năng lượng cho hút nước; hoặc khi nồng độ muối trong đất quá cao vượt quá nồng độ dịch bào của rễ làm rễ cây không hút nước được, hay trường hợp nhiệt độ của đất quá thấp cũng xảy ra hạn sinh lí... Hạn sinh lí nếu nghiêm trọng và kéo dài cũng tác hại như hạn đất và không khí. Nếu hạn đất kết hợp với hạn không khí thì mức độ tác hại đối với cây còn tăng lên nhiều.
2. Bản chất của những thực vật thích nghi và chống chịu khô hạn
- Tránh hạn (trốn han) - Những thực vật này thường sống ở những sa mạc khô hạn, có thời gian mưa rất ngắn trong năm. Đây là những thực vật có thời gian sinh trưởng rất ngắn gọi là các cây đoản sinh. Hạt của chúng nảy mầm ngay khi bắt đầu có mưa, đất còn ẩm. Sau đó, chúng sinh trưởng và phát triển rất nhanh chóng, hình thành hạt rồi chết trước khi mùa khô đến. Hạt của chúng chịu hạn rất tốt vì có thời gian ngủ nghỉ rất dài suốt mùa khô, đợi đến mùa mưa năm sau lại nảy mầm. Nói chung, những thực vật này không có những đặc trưng chống chịu hạn thực sự mà chỉ có chu kì sông quá ngắn ngủi nên tránh được hạn và tính phát triển dẻo dai.
- Giảm khả năng mất nước: Với cây trồng, giảm sự mất nước cũng là đặc trưng thích ứng với khô hạn. Có nhiều cách mà các thực vật chịu hạn có được là:
- Đặc tính quan trọng nhất là đóng khí khổng để giảm sự thoát hơi nước khi gặp hạn. Khí khổng của những thực vật chịu hạn này thường rất nhạy cảm với thiếu nước. Các thực vật loại này thường sống ở sa mạc và thường là các thực vật CAM nên có xu hướng mở khí khổng vào ban đêm để nhận C02. Các cây xương rồng ở sa mạc có thể đóng khí khổng liên tục trong thời gian rất dài nếu sức hút nước của đất quá lớn. Ví dụ như sau 7 tháng không có mưa thì sức hút nước của cây chỉ tăng 1 - 6atm, trong khi đó sức hút nước của đất tăng 90atm
- Các thực vật chống chịu hạn thường có tầng cutin dày hơn để giảm lượng nước bay hơi qua cutin.
- Giảm sự hấp thu năng lượng ánh sáng mặt trời bằng cách vận động lá theo hướng song song với tia sáng tới để nhận năng lượng ít nhất, nhất là vào ban trưa hoặc có thể cuộn lá lại hay cụp lá xuống.
- Giảm diện tích lá để giảm bề mặt bay hơi nước. Nhiều thực vật có lá biến thành gai như xương rồng. Lá của chúng thường sinh trưởng rất chậm khi thiếu nước. Lá rất nhạy cảm với thiếu nước nên một số lá bị rụng đi hay khô chết đi để giảm bề mặt bay hơi nước...
- Duy trì khả năng hấp thu nước
- Có hệ rễ phát triển rất mạnh và phân bố sâu xuống mạch nước ngầm để lấy nước. Số lượng và mật độ rễ cũng rất cao và tỉ lệ rễ/thân, lá cao hơn nhiều khi gặp hạn.
- Về giải phẫu : Chúng có số lượng và đường kính mạch dẫn tăng lên để tăng khả năng vận chuyển nước lên thân lá.
- Tăng áp suất thẩm thấu và sức hút nước của mô bằng khả năng điều chỉnh thẩm thấu của các thực vật này. Các chất điều chỉnh thẩm thấu có thể là muối kali, axit hữu cơ, đường... tuỳ theo loại cây trồng. Chính nhờ các đặc điểm đó mà cây lấy được nước có hiệu quả nhất trong điều kiện cung cấp nước rất khó khăn.
- Duy trì tính nguyên vẹn về cấu trúc và chức năng sinh lí của tế bào
- Đặc điểm chung nhất của thực vật chống chịu hạn là trong điều kiện thiếu nước, chất nguyên sinh của tế bào vẫn giữ được nguyên vẹn mà không bị thương tổn về cấu trúc và chức năng. Hệ thống màng không bị tổn thương nên không rò rỉ các chất ra ngoài, các bào quan vẫn duy trì cấu trúc và chức năng của chúng.
- Độ nhớt và tính đàn hồi duy trì ở mức cao. Các protein và enzim bền vững, không bị biến tính và không bị phân huỷ lúc thiếu nước.
- Các hoạt động trao đổi chất và sinh lí vẫn duy trì được mà không bị đảo lộn khi gặp hạn.
3. Vận dụng vào cảnh quan:
- Thực hiện các biện pháp kĩ thuật cải tiến trong điều kiện bị hạn. Trồng các loại cây bản địa, sử dụng các giải pháp tưới tiết kiệm, phủ đất giữ ẩm, sử dụng cân đối NPK trong mùa khô để cây có đồ bền bỉ tốt hơn…
- Chọn tạo giống có khả năng chịu hạn. (Thực hiện cùng với các đơn vị sản xuất cây)
- Thanh lọc nhanh chóng các giống cây có các đặc điểm chịu hạn: dựa vào các đặc điểm về hình thái giải phẫu hay các chỉ tiêu sinh lí liên quan đến tính chống chịu hạn... Cũng có thể người ta tạo điều kiện khô hạn nhân tạo rồi đánh giá khả năng sống sót và phục hồi sau hạn của chúng...
Biện pháp tăng tính chịu hạn cho cây
- Phương pháp tôi hạt giống của Ghenken: Ngâm ướt hạt giống rồi phơi khô kiệt và lặp lại nhiều lần trước khi gieo. Cây mọc lên có khả năng chịu hạn...
- Xử lí các nguyên tố vi lượng như Cu, Zn, Mo... bằng cách xử lí hạt trước khi gieo hoặc phun lên cây ở giai đoạn sinh trưởng nhất định cũng có khả năng tăng tính chịu hạn cho cây.
- Sử dụng một số chất có khả năng làm giảm thoát hơi nước, tăng hiệu quả sử dụng nước. Các chất này thường là axit usnic, usnat amon, axetat phenyl đồng...
Mọi Người có thêm kinh nghiệm gì có thể góp ý thêm ở dưới nhé. 😃
